Epidemie

O zdrowie zgierzan

Plagi i epidemie były z człowiekiem od zawsze: w Egipcie, w Mezopotamii, starożytnej Grecji i w Rzymie. Cywilizacja europejska także musiała się z nimi zmagać. Najbardziej znane to średniowieczna epidemia czarnej śmierci – dżumy oraz grypy hiszpanki, która zdziesiątkowała Europejczyków po I wojnie światowej. Sprawdziliśmy, jak zgierska służba zdrowia radziła sobie w przeszłości z groźnymi chorobami. 

Epidemie i nas, zgierzan, nie omijały. 

Wiadomo, że pierwszy cyrulik w wykazie mieszkańców pojawia się w 1823 roku. Prawdopodobnie był nim Antoni Dąbrowski – „chirurg II rzędu”. Oznaczało to, że nie miał on pełnych uprawnień. Lekarze (od 1829 roku było ich w Zgierzu dwóch) mieli pełne ręce roboty. To za sprawą wspomnianych epidemii: dezynterii w 1827 roku (zachorowało 251 osób), duru brzusznego w 1846 (zachorowało 111 osób, zmarło 17); cholery w 1848 roku, kiedy zmarły aż 743 osoby(!), a liczba wszystkich chorych nie jest znana. Był to jeden rok w ciągu XIX wieku, gdy przyrost naturalny w Zgierzu był ujemny. Kolejna epidemia cholery pojawiła się już w 1852 roku. Tym razem zachorowało 219 zgierzan, a zmarło „jedynie” 87. W tym czasie ciągłym zagrożeniem była również ospa, dlatego w Zgierzu trwała akcja szczepień. 

Paru lekarzy, kilkanaście łóżek, pieniądze fabrykantów 

Zagrożenie spowodowane groźnymi chorobami sprawiło, że we wciąż rozwijającym się mieście zaczęto myśleć o utworzeniu szpitala. Jednak długo się to nie udawało. W 1892 roku władze miasta z udziałem Komitetu do Walki z Chorobami Zakaźnymi postawiły cztery baraki na 45 łóżek. Był to tak zwany lazaret choleryczny. W jego miejsce w 1908 roku postawiono szpital na 20 łóżek o tym samy profilu. Była to pierwsza oficjalna placówka tego typu w Zgierzu. Pracowało w niej 20 osób niższego personelu medycznego i po dwóch lekarzy na zmianę nocną i dzienną. Szpital ten po I wojnie światowej trudno było miastu utrzymać. 

Obok niego funkcjonował otwarty w całości ze środków prywatnych fabryczny szpital choleryczny. Posiadał on 20 łóżek, a pracowało w nim 4 lekarzy. Funkcjonowanie tej placówki opłacali zgierscy przedsiębiorcy: fabrykanci, którzy w ten sposób dbali o zdrowie swoich pracowników i ich rodzin. 

W czasie I wojny światowej w roku 1915 powołano do życia szpital miejski. Funkcjonowały w nim jedynie oddziały: wewnętrzny, zakaźny i weneryczny. Leczenie w szpitalu nie było bezpłatne. Za kurację musiał zapłacić chory, a jeśli nie było go na to stać, rachunek pokrywała gmina wyznaniowa, do której należał. Był on głównie wykorzystywany do walki z chorobami zakaźnymi, które były powszechne wśród robotników fabrycznych. W 1918 roku na 245 chorych hospitalizowanych w zgierskim szpitalu aż 190 trafiło tam z powodu duru plamistego (choroby zakaźnej – przyp. red.). Wówczas jej śmiertelność wynosiła 12 procent. 

Aby zapobiegać epidemiom, obok szpitala w Zgierzu funkcjonowały: dom izolacyjny, w którym osoby z otoczenia chorego przechodziły kwarantannę oraz zakład kąpielowo-dezynfekcyjny. Z usług tego drugiego pomiędzy kwietniem 1917 a marcem 1918 skorzystało aż 26 163 osób. Przeszły one kąpiel oraz odwszawianie. 

Polska na nowo – służba zdrowia od nowa 

Po odzyskaniu niepodległości szpital miejski nadal funkcjonował, jednak pochłaniał on coraz większe koszty, w szczególności utrzymanie jego gmachu, który był w złej kondycji. Wpłynęło to na jego fatalny stan sanitarny, przez co w 1931 roku szpital zamknięto wraz z działającymi przy nim przychodniami i ambulatorium, a chorych zgierzan wożono do łódzkich lecznic. Miasto nie zostało jednak bez lekarzy. 

Od 1922 roku w Zgierzu działał Powiatowy Oddział Kasy Chorych. Gabinety i przychodnie rozrzucone były jednak po całym mieście w adaptowanych do tego celu pomieszczeniach. W 1926 roku przy ulicy Dąbrowskiego 12 (dawna ulica Zegrzańska) za sprawą Łódzkiej Kasy Chorych został wybudowany nowy budynek lecznicy ogólnej, w następnym zaś oddany do użytku mieszkańcom. Przyjmowali tam lekarze różnych specjalności. Zgierzanie zwykli nazywać to miejsce lecznicą. Podczas okupacji obiekt został zajęty na szpital. 

Po zakończeniu wojny szpital początkowo zorganizowano w tym samym budynku, jednak już po 3 latach postanowiono przenieść go na dawną ulicę Zakręt (dzisiejsza Dubois). Urządzono oddziały w dawnym pałacu rodziny Posselt. Szpital początkowo miał 82 łóżka, jednak po dołączaniu do niego sąsiedniej hali dawnej fabryki Swatka powiększono go do 140 łóżek. 

Dodatkowo w Zgierzu w drugiej połowie XX wieku funkcjonował szpital przemysłowy przy Zakładach Przemysłu Barwników „Boruta”. Co ciekawe, mimo śmiertelnego przypadku ospy prawdziwej w Łodzi, podczas epidemii tej choroby w 1963 roku zgierscy medycy nie musieli walczyć z tą groźną chorobą. 

W latach 60. XX wieku podjęto decyzję o budowie w Zgierzu przy ulicy Parzęczewskiej dużego szpitala specjalistycznego, który miał zabezpieczać mieszkańców całego ówczesnego województwa. Dzięki tej decyzji w Zgierzu mamy szpital, który posiada wiele oddziałów, na których ratuje się zdrowie i życie ludzi. Dziś to ta placówka jest na pierwszej linii walki ze współczesną plagą koronawirusa. 

MACIEJ RUBACHA 

Źródło: "Zgierz - moja przestrzeń" Nr 6/2020 

*** 

Epidemie w naszych dziejach 

Żyjemy w czasach pandemii. Już w poprzednim odcinku wspomniałem o epidemiach z wieku XVIII. Dla zapominalskich przytoczę ten fragment. Dla porównania z obecnym czasem należy wspomnieć o ówczesnych zagrożeniach. I tak epidemia morowej zarazy w Zgierzu i okolicy (lata grozy) oraz lata głodu na terenie łęczyckiego i sieradzkiego. Podobne okresy to rok 1736, 1766-1768, 1771 oraz 1786. 

Oczywiście pandemie miały miejsce nie tylko w naszym mieście, ale – co oczywiste – w całej ówczesnej Polsce. Jednak przez teren Zgierza przebiegały ważne drogi, więc zarazy nas nie omijały, bo w tej sytuacji, nie mogły. 

Najwcześniej notowane zarazy w kraju przypadają na lata 1349 i 1360. W drugim przypadku prawdopodobnie panowała dżuma. W roku 1580 wraz z całą Europą mieszkańcy dotknięci byli natomiast pandemią grypy. Następne zarazy pojawiły się dopiero w wieku XVIII, o czym wspomniałem na początku. 

A jak było Zgierzu? 

Na rok 1827 przypada epidemia czerwonki, określanej również mianem dyzenterii. Choroba wystąpiła w porze letniej, miała bardzo ostry charakter i trwała około dwóch miesięcy. Szczególnie niebezpieczna była dla małych dzieci i niemowląt. W lipcu i sierpniu 1827 roku zachorowało w Zgierzu 251 osób, przy czym przeważały niemowlęta i dzieci, które przy ówczesnym stanie wiedzy oraz ograniczonych możliwościach terapeutycznych dojeżdżającego, jednego lekarza na okolicę, najczęściej umierały. Według wykazu sporządzonego przez pastora gminy ewangelickiej dla potrzeb magistratu w okresie od 27 lipca do 8 sierpnia zmarły 23 osoby wyznania ewangelickiego, w tym 21 dzieci i niemowląt. Następny wykaz zmarłych w okresie ośmiu dni lipca podaje 15 osób, w tym 12 niemowląt i dzieci. 

Kolejna epidemia ogarnęła miasto w roku 1848. W pierwszych dniach maja do czerwca panowała epidemia duru brzusznego (tyfusu). Zachorowało wówczas 111 osób, zmarło 17. 

Na 12 maja 1852 roku datuje się początek epidemii cholery (potrwała do końca sierpnia). Zachorowało 219 osób, 106 wyzdrowiało, 87 mieszkańców zmarło. Kolejna epidemia tej choroby pojawiła się kilkadziesiąt lat później, w roku 1892. Objęła swoim zasięgiem Zgierz, Łódź (to patrząc z bliskiej perspektywy), a zachorowania odnotowywano w całym Królestwie Polskim, a nawet w Rosji. 

W historii wielkich epidemii najlepiej kojarzymy prawdopodobnie rok 1918. Wówczas to wybuchła epidemia „hiszpanki” – grypy, która pochłonęła na całym świecie około 200 milionów istnień ludzkich. 

Na koniec zaledwie wspomnę, że na lata 1957–1958 przypada epidemia grypy azjatyckiej (1 do 1,5 mln zgonów na świecie), a w latach 1967–1970 na grypę hongkong zmarło na świecie około miliona osób. Miejmy nadzieję, że z Bożą pomocą i przestrzeganiem reguł przeżyjemy obecną zarazę. 

MACIEJ WIERZBOWSKI 

Źródło: "Zgierz - moja przestrzeń" Nr 6/2020