Miesiąc wrzesień w historii miasta

Prezentujemy kolejny odcinek wydarzeń, które na przestrzeni wieków miały miejsce w Zgierzu i znacząco wpływały na bieg zdarzeń. 

• 10 września 1392 r. - w księgach sądowych łęczyckich często występuje nazwisko ówczesnego proboszcza zgierskiego, księdza Piotra ze Zgierza (dominus Pettrus de Szgerz). 
  
  
• 3 września 1398 r. - w księgach sądowych występują "Szepyalak cum Warsz de Zegrzany" – to praktycznie pierwsze imiona dzisiejszych zgierzan. 
  
  
• 1655 r. - król Jan Kazimierz po nieudanej próbie przeciwstawienia się na początku września 1655 roku pod Piątkiem Szwedom rozpoczął odwrót na południe przez Zgierz, Wolbórz i Sulejów. W pościgu za nim ruszyły z Łowicza oddziały wroga dowodzone przez feldmarszałka Arvida Wittenberga. Stefan Czarniecki zorganizował przeciw nim wypad i rozbił pod Inowłodzem oddział liczący około 500 Szwedów. 
  
  
• W 1752 roku dzierżawcą starostwa niegrodowego zgierskiego był Maciej Cielecki. 
  
  
• 15 września 1808 r. - po raz pierwszy pojawia się nazwa Aniołów – kolonia Engelhart. 
  
  
• 12 września 1813 r. - pierwszy kontrakt na wynajęcie lokalu na szkołę i mieszkanie dla nauczyciela. W kontrakcie z dnia 12 września tegoż roku czytamy: "Burmistrz z Radą Miasta Etapowego zabezpiecza Sławetnego Stanisława Jabłońskiego Obywatela Zgierskiego, który puszcza dom swój na szkołę Gminy Zgierskiej Nauczycielowi Szymonowi Obrobczyńskiemu to jest izbę z komorą na szkołę, a na pomieszkanie tegoż nauczyciela izdebkę na drugiej stronie oraz dla trzody chlew, a to za sumę złp. 54". 
  
  
• 18 września 1820 r. - postanowienie Księcia Namiestnika Królewskiego w Radzie Stanu Zajączka zapewniające różne ulgi dla osiadających w Królestwie fabrykantów sukna i innych fabrykantów lub rzemieślników.
  
  
• 10 września 1826 r. - ma miejsce poświęcenie pierwszej w Zgierzu świątyni ewangelickiej. Był to jednocześnie pierwszy kościół ewangelicki w rozwijającym się wtedy okręgu włókienniczym. Fakt ten świadczy o priorytecie Zgierza w rozwoju miast rządowych i prywatnych. 
  
  
• 25 września 1834 r. - według danych ze zgierskiej szkoły elementarnej (katolickiej) znajdowało się tam następujące wyposażenie: "11 desek położonych na pieńkach i podstawkach czworonożnych, które zastępują miejsca ławek, jest też stół prosty 5 łokci długi i tablica na stalugach. Książek ani innych przedmiotów, które by były własnością szkoły, nie ma żadnych". 
  
  
• 10 września 1863 r. - w bitwie pod Dalikowem ginie czeladnik tkacki Franciszek Bloch, służący Wincenty Obreda i czeladnik sukienniczy Mikołaj Ptaszkiewicz. Ogółem w partii Skowrońskiego walczyło około 20 zgierzan. 
  
  
• 2 września 1888 r. - w Zgierzu urodziła się Helena Wiewiórska z domu Kononow. Pierwsza kobieta adwokat w Polsce (1925 rok). Zmarła 17 maja 1967 roku, pochowana w Warszawie na Powązkach. W Zgierzu jest ulica jej imienia. 
  
  
• 13 września 1899 r. - w Orzeszkowie (pow. łęczycki) urodził się Zygmunt Lorentz, uczeń Zgierskiej Szkoły Handlowej i nauczyciel zgierski. W latach międzywojennych nauczał w szkołach łódzkich. Naukowiec, historyk. Wiele z jego prac naukowych dotyczyło przeszłości Zgierza. Działacz TON-u. Zmarł 5 października 1943 roku w czasie przesłuchania w łódzkim gestapo. W Zgierzu jest ulica jego imienia. 
  
  
• 16 września 1907 r. - odbywa się pierwsze organizacyjne zebranie "Lutni". W skład zarządu wchodzą: Jan Tucholski (prezes), Franciszek Lebrecht (wiceprezes), Leopold Leidigkeit (sekretarz), Antoni Musierowicz (skarbnik), Edward Wieczorek (gospodarz) i Jan Błaszczyński. 
  
  
• 23 września 1916 r. - dotychczasowy "Dziennik Zgierski" zmienia nazwę na "Gazetę Zgierską". 
  
  
• 1 września 1921 r. - rada miasta wprowadziła uchwałą powszechność nauczania dla dzieci w wielu od 7 do 14 roku życia. Każdemu dziecku zapewniono miejsce w szkole. 
  
  
• 30 września 1921 r. - spis ludności wykazuje w Zgierzu 21 129 mieszkańców, w tym: 9 521 mężczyzn, 11 608 kobiet; 16 232 Polaków, 1 501 Niemców, 3 359 Żydów, 37 osób innych narodowości; osób wyznania rzymsko-katolickiego 13 362, ewangelików 2 323, wyznania mojżeszowego 3 828, mariawitów 1 489, baptystów 82, prawosławnych 41, greko-katolików 1. 
  
  
• 4 września 1938 r. - ks. Biskup Włodzimierz Jasiński dokonał poświęcenie plebanii w parafii św. Katarzyny w Zgierzu, wzniesionej staraniem ks. Antoniego Roszkowskego, tutejszego proboszcza i dziekana. 
  
  
• 1 września 1939 r. - w dniu napaści niemieckiej na Polskę zaczyna działać Wojenne Pogotowie Harcerzy – Służba Informacyjna, Służba Porządkowa i Służba Wartownicza. 
  
  
• 3 września 1939 r. - pierwsze bombardowanie miasta. Giną mieszkańcy, jest wiele zniszczeń, w tym całkowite zniszczenie kościoła ewangelickiego (ul. Długa). Harcerki Hufca Zgierskiego udzielają pomocy uchodźcom na stacji kolejowej w Zgierzu. 
  
  
• W nocy z 4 na 5 września 1939 r. miała miejsce ewakuacja urzędów i instytucji. Na miejscu pozostał prezydent miasta Jan Świercz. Gmachy urzędów i instytucji strzeżone były przez Pogotowie Wojenne Harcerzy Hufca ZHP Zgierz, przez miasto przetoczyli się rozbitkowie, ranni, ludność cywilna z powiatów południowych. 
  
  
• 5 września 1939 r. ma miejsce drugie bombardowanie Zgierza. 
  
  
• 6 września 1939 r. - dwie zgierskie rodziny popełniły samobójstwo: familia de Makay (3 osoby) i dr Kaltgrad z siostrą. Do Zgierza (ul. Konstantynowską) wkraczają niemieckie oddziały 13. Korpusu Piechoty gen. F.M. von Weischa wchodzące w skład dowodzonej przez gen. J. Blaskowitza 8. Armii. 
  
  
• 6 września 1939 r. - od niemieckiej bomby lotniczej na szosie warszawskiej koło Babska zginął ks. Antoni Roszkowski, proboszcz i dziekan zgierski. Był kanonikiem honorowym Kapituły Łódzkiej, doktorem ekonomii i magistrem prawa cywilnego, profesorem Akademii Handlowej w Poznaniu, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Ekshumowany i pochowany na cmentarzu parafialnym w Babsku 11 października 1939 roku. 
  
  
• 7 września 1939 r. - żołnierze Wehrmachtu zamordowali 2 rannych oficerów Wojska Polskiego, 5 żołnierzy oraz członka Wojennego Pogotowia Harcerzy Józefa Stefana Dudkę. Tegoż dnia umiera ranny drużynowy Drużyny im. Zawiszy Czarnego, druh Stanisław Raj. 
  
  
• 28 września 1939 r. - Niemcy (Wehrmacht) podpalili zgierską synagogę. Gestapo aresztuje ks. Aleksandra Falzmana, pastora parafii ewangelickiej w Zgierzu. W jego dokumentach zachował się zapisek: "Nie może być pod żadnym warunkiem zwolniony." Ksiądz pastor umarł z wycieńczenia 4 maja 1942 roku w Dachau. 

MACIEJ WIERZBOWSKI

Źródło: "Zgierz - moja przestrzeń" Nr 8/2019